Doğan Avcıoğlu kimdir? ‘Devrimcinin iradesi, iradenin devrimi’

❝ Bana mevki vatan, hal vatanın hali, sergüzeşt vatanın sergüzeşti, alem, bulunduğum alem, yine vatan. Ne yapayım, zihnime başka bir şey sığmıyor. ❞ ―Namık Kemal. Uzun süre düşündüm hangi Avcıoğlu’ndan bahsetmeliyim diye, hangisini anlatsam daha etkileyici olur? Bahsimizde marksizm, sosyalizm meselesi basit kalır, ideoloji meselesi başka bir yazının konusu olsun. Benim derdim koca bir yaşamla. Hep büyük adamların günlük ritüellerini, nasıl yaşadıklarını merak ederim. Meselemiz bir ömrün her nefesini tarihe karşı sorumlu yaşamış, klâs ve gözükara bir devrimci ile alâkalı. En az üç dil bilmek zorunda kalan, otobüsü kaçırmış bir milletin çocuğuyla. [1] . DEVRİMCİNİN MERAKI Bir devrimcinin, ömür boyu sırtından inmeyen kırbaç “merakıdır”. Merak dert ve yük demektir. Bu bakımdan bir devrimci hayat boyu tüm insanlığın dertlerini sırtlanan hamaldır. Zamanı azdır haddizatında bunu bilir, tüm devrimciler acelecidir biraz. Hani şair der ya: “gök hırpalanmaktadır merakımdan”[2]. Avcıoğlu’nun hayatla kurduğu bağ da böyle bir şeydi: göğü hırpalayabilirdi, hırpaladı da. Avcıoğlu önce […]

Doğan Avcıoğlu kimdir? ‘Devrimcinin iradesi, iradenin devrimi’

❝ Bana mevki vatan, hal vatanın hali, sergüzeşt vatanın sergüzeşti, alem, bulunduğum alem, yine vatan. Ne yapayım, zihnime başka bir şey sığmıyor. ❞ ―Namık Kemal.

Uzun süre düşündüm hangi Avcıoğlu’ndan bahsetmeliyim diye, hangisini anlatsam daha etkileyici olur? Bahsimizde marksizm, sosyalizm meselesi basit kalır, ideoloji meselesi başka bir yazının konusu olsun. Benim derdim koca bir yaşamla. Hep büyük adamların günlük ritüellerini, nasıl yaşadıklarını merak ederim. Meselemiz bir ömrün her nefesini tarihe karşı sorumlu yaşamış, klâs ve gözükara bir devrimci ile alâkalı. En az üç dil bilmek zorunda kalan, otobüsü kaçırmış bir milletin çocuğuyla. [1] .

DEVRİMCİNİN MERAKI

Bir devrimcinin, ömür boyu sırtından inmeyen kırbaç “merakıdır”. Merak dert ve yük demektir. Bu bakımdan bir devrimci hayat boyu tüm insanlığın dertlerini sırtlanan hamaldır. Zamanı azdır haddizatında bunu bilir, tüm devrimciler acelecidir biraz. Hani şair der ya: “gök hırpalanmaktadır merakımdan”[2]. Avcıoğlu’nun hayatla kurduğu bağ da böyle bir şeydi: göğü hırpalayabilirdi, hırpaladı da. Avcıoğlu önce İstanbul hukuk’a gidiyor, sonra bir inat ve ısrarla Paris Siyasal Bilimler okulunda siyaset ve ekonomi eğitimi görüyor. Yurda dönerken aklında iki soru var “Bizi hor gören bu pezevenklerin seviyesine nasıl geliriz ve Türkiye’yi nasıl değiştiririz?” İşte bahsettiğim devrimci merak bu. Meselesi ülkesinin kalkınması ve Batı ile mücadele edebilecek, onun peyki olmayı reddeden bir ülke haline gelmesiydi. Yine şair der ki: “merak devrimcinin hazırlığıdır.”[3]
Aslında Avcıoğlu bu topraklarda hüdayinabit değildi, yurda dönerken sorduğu soru onu bir geleneğe bağlıyordu. Bu topraklarda onun sorduğu soru neredeyse iki yüzyıldır soruluyor ve bu topraklar insan öğütüyordu. Teferruatla, daha basit işlerle uğraşamaz bu toprakların aydınları, yaşamdan keyif almaları güçtür. Büyük soru ve sorunları hep önlerinde yığılı bir şekilde bulurlar. Namık Kemal de 93 harbi sonrası Albülhak hamid’e yazdığı mektupta “Ordularımızın inhidamı [ağır mağlubiyeti) zamanından beri vücudum mezar, ruhum meyyit haline girdi. Söylediğim lakırdılar münkereyn’e verilen cevaplar kadar zaruridir. ( … ) o zamana kadar her neye çalışırsam şevk ile çalışırdım, şimdi vazife saikasıyla çalışıyorum” [4]diyordu. Hayat onun için artık bir zevk ve mutluluk meselesi değil, sadece bir vazifedir; vazifesi de ülkesinin kalkınması ve özgürlüğüdür. Gökalp de “hak yok, vazife var.” derken Türkiye’deki bir aydın kuşağının ortalama tipolojisini tanımlıyordu. Tanpınar ise son noktayı koyuyor ve “Türkiye evlatlarına kendisinden başka bir şeyle meşgul olmak imkânını vermiyor” diyordu. Bu toprakların modernleşme ile münasebetinin sonucuydu bu aydın tipolojisi, bu ülke kendi insanına karşı bencildi. Avcıoğlu ise bu geleneğin 60’lardaki temsilcisiydi. Ülkesi bir yarı sömürge olmuş, demokrasisi köhnemiş ve muasır medeniyetlerden hızla uzaklaşmaktaydı.

DEVRİMCİNİN ÖZEL HAYATI

Tabii bu yazının konusu 60’ların ideolojik hikâyesinden daha çok Avcıoğlu’nun biraz daha özel hikâyesi, o hikâye bize klas bir devrimcinin özel hayatını anlatacak.
Daha sonra iki çocuğunun annesi olacak Sevil Avcıoğlu[5] verdiği bir röportajda, balayına gittikleri günün ertesi sabahını şöyle anlatıyor: “Sabah uyandığımda gördüğüm manzara şuydu: Doğan, benden önce kalkmış, denize girmiş, kahvaltısını yapmış, önünde dünyada çıkan ne kadar gazete, dergi varsa yığılı, onları okuyor ve notlar alıyor. Ağzında da bir sigara. Zaten ateşe ihtiyaç duymazdı, zincirleme yakardı. Dudağının köşesinde, neredeyse izmariti koymak için kül tablasında oyuk olur ya, ondan olacaktı. Küller ve dumanlar içinde bir adam. Benimle konuşmuyor, etmiyor, sadece okuyor, yazıyor, çiziyor.” Bir devrimcinin hayatı yaşayışı böyleydi, hak ya da keyif yok vazife vardı, vazife tüm hallerde geçerliydi. Yine Sevil Avcıoğlu yemek masalarının halini ve akşam gelen gideni şöyle anlatıyor: “Gündüzleri işe gidiyorum, o evde kalıyor. Bir çalışma odası yaptım, sevmedi. Yemek masasını tercih etti. Masanın bir köşesinden başladı, sonra yayıldıkça yayıldı. Yemek yiyecek yerimiz kalmadı. Bir sürü de insan ağırlıyorduk. Yaşar Kemal’den Kemal Tahir’e, Çetin Altan’a kadar. Bir de Yön’ün çekirdek kadrosu, İlhami soysallar, Mümtaz Soysallar, İlhan Selçuklar…” ve en vurucu yer, belki de çoğu insanın kızacağı, Avcıoğlu’nu yargılayacağı şey şuydu, yine Sevil avcıoğlu anlatıyor: “Doğan Türkiye’yi kurtaracaktı, ben de onun hayatını kolaylaştıracaktım (…) kocalık beklemeyeceğim, en az kocalıkla yetineceğim. Zaten çok az uyuyordu, geri kalan bütün zamanını da çalışarak geçiyordu. Bir kız arkadaşım bize geldi, evdeki hali gördü ve dedi ki: “nasıl dayanıyorsun? Seni alayım gidelim bu evden.” ve Sevil Avcıoğlu ekliyor: “Gerçekten de doğan kendi kendine yaşıyor, okuyor, yazıyor, çiziyordu… Hayat arkadaşına karşı bencilce yaşamış gibi görünüyor, bence öyle de, ama; Türkiye’nin düzenini değiştirmek için kurbanlık bir koyun gibi, yaşamını feda ediyordu. Eşine karşı bencillik; tüm bir Türkiye halkına adanmak gibi görünüyordu. Devrimci tarih içinde kendini her şeye sorumlu hisseder ve buna göre yaşardı, onun bir misyonu vardı. Aslında evlenirken kurduğu şu cümle, hiçbir zaman kimseyi kandırmadığını gösteriyordu: “ Ya başbakan olurum ya da asılırım.” Tüm bir hayatı bu cümleye sığıyordu. Türkiye’nin düzenini değiştirecek bir hamle bekliyordu, asker ‘cici demokrasi’ dediği düzeni durduracak ve ona teslim edecek; o da radikal askerlerin sivil başbakanı olacaktı. Avcıoğlu gibi insanlar bir ömür uçurumun kıyısında dolaşır, bundan da haz alırlar. Düşmek ya da düşmemek değildir mesele, yürünmemiş ya da kimsenin cesaret edemeyeceği yolları tercih etmek bir yaşam şeklidir.

KENDİ ZİHNİNE HAPİS BİR ADAM

İnsanın kendi zihninin kendisine mapushane olması hali, devamlı kendini oraya kapatmak… Belki de bu yüzden Avcıoğlu aşırı sigara içerdi. Fikret Otyam’ın bir röportajında Otyam günlük sigara tüketimini sorar, Avcıoğlu şöyle yanıtlar, bu arada yine dudaklarının arasında sigara vardır: “Bildiğin gibi… Sabah başlar yakarız, yatana kadar. Ya sabır tespihi yerine sigara kullanıyoruz”. Bu tip adamlar hayatı bir sinema filmi gibi yaşar ve düşler, en katı maddeciliğin altında büyük idealizmler yatar. Bu sefer Otyam değil, Ali Sirmen anlatıyor: “Çok garip bir acelesi vardı. Zorunluluk olmadığı halde sabah 6.30’da kalkacak, 14 saatlik günlük çalışmasının başına oturacaktı. Birlikte kaldığımız altı ay süresince, önce Mamak Muhabere Okulu Tutukevi’nde, sonra da Davutpaşa Kışlası’na bavul bavul kitap geliyor, o bunları deviriyor, sarı defterlerine notlar alıyor, yeni kitaplar istetiyordu.” Avcıoğlu’nu biraz yakından tanıyan herkesin bahsettiği ortak tema ‘çalışkanlık’, bu öyle bir çalışkanlık ki neredeyse bir keşişlik düzeyinde ve tüm hayatına yayılmış vaziyette. Avcıoğlu’nun paltosundan çıkmış ama tam tersi yöne doğru devam eden Hasan Cemal de bunu doğrular şeyler söylüyor: “Avcıoğlu’nun çalışma enerjisi olağanüstüydü. Günce önce yerli, yabancı dergi ve gazeteleri okuyarak başlardı. Fransızca ve İngilizce birçok yayını hiç aksatmadan takip ederdi. Almanca’larda ilginç bulduğum yazıları kendisine özetleyerek verirdim. Gazete ve dergileri okurken mutlaka altlarını çizer, yanlarına kargacık burgacık yazısıyla notlar alır, sonra da kesip arşivleyecek yazıları işaretlerdi. İlginç bulduğum yabancı kitapları hemen ısmarlatırdı.” Devamlı literatür takip ediyor, elinde kalem olmadan hiçbir şey okumuyor ve kesinlikle devamlı arşiv tutuyordu. [6] Yine Sirmen’den öğrendiğimize göre koşmayı ve yüzmeyi seviyordu. Avcıoğlu teori ile pratiği birleştirmişti. Elinde devrim ve düzene fırlatacağı bir yaşamı vardı, her an hazır olmalıydı. Bilinci her an eli tetikte duran, ateşe hazır olan bir bedeni taşıyordu. Bunu henüz lise yıllarında bile bildiğini, önümüze çıkan bir şiirinden anlayabiliriz. Poetik bir tartışma için yersiz bir an’dayım ama şiir okunduğunda ne demek istediğim anlaşılacaktır. Şiirdeki kelimelerin zıtlıklarına, yaşamla kavgasına ve ‘olma, doğma/doğurma’ isteğine dikkat edebilirsiniz.

DEVRİMCİNİN ŞİİRİ VE SONU

“Patla kafamdaki barutsuz gülle,
Yuvarlan yokluğa, çamurlu sele.
Sökül can evimden ey vahşi pençe,
Fikrimi bağlayan demir kelepçe.
Uzaklaş boşuna çektiğin emek,
Kafalarda inci arayan avcı.
Bana yardıma gel gökteki melek,
Dinsin varlığımda duyduğun sancı.
Defol benliğimden ey gaddar hayat,
Zonkluyan beynime dökülen kezzap.
Yolla sihirbazım bir çift ak kanat,
Bir hakikat olsun gördüğüm serap.”
Yazının bir sonu olduğu gibi Doğan Avcıoğlu’nun hayatının da bir sonu vardı. Avcıoğlu’nu biraz olsun anlamak, ona başka bir yerden bakmak istedim. Böylesine her an hazır, iradesi çelikleşmiş bir devrimci bile ölebiliyor, yine bir hikâyede mukadderat sınırına geliyoruz. O sınırda görünen şey şu ki, herkes yaşıyor ama kaçımız iradenin ve isyanın insanıyız? Kaçımız başkaları için ölümü göze alabiliriz? Kaçımızın ağzından çıkan kelimelerle, yaşadığı hayatın arası çok kısa? Avcıoğlu 12 Eylül 1980 döneminde kendisine koyulan kanser teşhisi için şunları söylemişti: “Her cepheden her kurşuna karşı önlem aldım, kanserle arkamdan hançerlendim.” Avcıoğlu 5 Kasım 1983’te son nefesini gökyüzüne doğru üflediği anı hayâl ettiğimde aklıma sadece Sennur Sezer’in hârikulâde dizeleri geliyor:

“Bir dize borçluyum,
tek bir dize
temmuz sıcağına
karşı koyanlara ,
ölümün serinliğiyle:
tek silahıydı hayatı
yaşamak için silahını fırlattı.”
sennur sezer, kirlenmiş kağıtlar.

*************
“Devrimci Doğan bir inattır; yolundan hiç dönmedi. Kendi yoluna gölge düşürecek en küçük adım atmadı.”
―Yalçın Küçük.
________________________________________
[1] Bedri Rahmi Eyüpoğlu, “Üç Dil. “
“En azından üç dil bileceksin
En azından üç dilde
Ana avrat dümdüz gideceksin

 

Yararlanılan kaynaklar

Hikmet Özdemir, Doğan Avcıoğlu ‘Bir Jön Türk’ün Ardından…’

Tülay Gencer, ‘Bir Eylem ve Düşünce Adamı: Doğan Avcıoğlu’ (Doktora tezi)

En azından üç dil
Çünkü sen ne tarih ne coğrafya
Ne şu ne busun
Oğlum Mernuş.
Sen otobüsü kaçırmış bir milletin çocuğusun…”
[2] İsmet Özel, “Evet, İsyan!”
[3] İsmet Özel, “Sevgilime bir kefen”
[4] İsmail Kara, Din ile Modernleşme Arasında
[5] https://www.hurriyet.com.tr/dogan-turkiye-yi-kurtaracakti-ben-de-onun-hayatini-8686798
[6] Walter Benjamin Tek Yön’de şöyle söyler: “Kafandan hiçbir düşüncenin tebdilikıyafet geçmesine izin verme ve not defterini Emniyet’in yabancı uyluklar kayıtlarında gösterdiği sıkılıkla tut.”

 

Yazar: Emirhan Akman

Benzer Yazılar

Jose Mujica: Sol değişmek zorunda, çünkü zaman değişiyor.*

Forum 6 saat önce

Benim kuşağım saf bir hata yaptı. Toplumsal değişimin yalnızca toplumdaki üretim ve dağıtım biçimlerine karşı çıkmakla mümkün olduğunu düşündük. Kültürün muazzam rolünü anlayamadık. Kapitalizm bir kültürdür ve biz kapitalizme farklı bir kültürle karşılık vermeli ve direnmeliyiz. Başka bir şekilde ifade edersek: bu, dayanışma kültürü ile bencillik kültürü arasında bir mücadeledir. Burada satılan kültürden, yani profesyonel müzik ya da danstan söz etmiyorum. Bunlar da elbette önemlidir, ama ben kültürden söz ederken insan ilişkilerini, farkına bile varmadan ilişkilerimizi yöneten düşünceler bütününü kastediyorum. Bu, dünyadaki milyonlarca isimsiz insanın birbirleriyle kurduğu ilişkileri belirleyen, dile getirilmeyen değerler bütünüdür. Tüketimcilik bu kültürün bir parçasıdır. Bu, kapitalizmin sonsuz birikim mücadelesinde ihtiyaç duyduğu bir ahlaktır. Kapitalizm için en kötü sorun, bizim alışveriş yapmayı bırakmamız ya da çok az alışveriş yapmamız olurdu. Ve bu durum, bizi saran tüketimci kültürü yarattı. Ancak kapitalist bir toplumsal sistem yalnızca mülkiyet ilişkilerinden ibaret değildir; aynı zamanda topluma ait ortak dile getirilmeyen değerler bütünüdür. […]

Özgürlük ve Eşitlik – Özkan Bakioğlu

Yazılar 5 gün önce

Özgürlük düzene muhaliftir, eşitlik ise düzene meyyal. Planlı ekonomi ile doğaçlama ekonomi arasındaki çatışmadan bahsediyorum. Biri diğerini dışlıyor, öteki de diğerini ama dikkatlice bakılırsa bunların birbirini sadece dışlamadıkları, aynı anda da  birbirlerine içkin olukları görülecektir; özgürlük olmadan eşitlik, eşitlik olmadan özgürlük olamıyor. Bunlar birbirini birbirlerinde olduran iki diyalektik karşıt; devingen birlikleri ise yaşam. Yaşam, kendinde bir özgürlük olarak görülür bir eşitlik olarak ama ne tamamen özgürlüktür ne de tamamen eşitlik. Yaşamda özgürlük ve eşitlik çelişiktir ve çelişik olarak devingen birliğe sahiptir. Devingen birlikteki çelişkili doyuma ulaştığında -ki bu da uzlaşıdır-, kendini kapsayarak/içererek aşar ve yeni bir diyalektik bütüne, adalete erişir. Her kavram, kendinde kendi olumlanmasının ve olumsuzlanmasının diyalektik bütünüdür. Diyalektik bütün, tikel niteliğinde onaylanarak olumlandığında diyalektiğe girmiş olur ve böylece sonsuzluğunda dirimli olur. Aşılan çelişkidir, kavramlar aşılamaz. Türk uluslaşması genel hatlarıyla salt toplumsal algılandı. Oysa o, aynı zamanda bireyseldir. Türklüğü salt “biz kimiz?” sorusuna bir yanıt olarak düşünmemek, onu modernleşme […]

Bir düşünme imkânı olarak Post-Post Kemalizm

Forum 3 hafta önce

“…merak bir devrimcinin hazırlığıdır” -ismet özel. Şunu belirtmek gerekir ki bu yazı tarihi bilgiler veren, öğreten bir yazı değil. Bu nedenle bolca tarihsel atlamalar, kısaltmalarla dolu. Düşünen ve bir parça tahrik edebilen bir yazı yazabilmenin temel yolu ana yoldan değil, patikalardan geçiyor. Henüz başında bunu söylemek bir namus meselesi olduğundan söylemek ve böylece önyargılardan arınmak istedim. İSA OLMA MECBURİYETİ Türk sinemasında ‘mülkiyet’ meselesini kafaya takmış yönetmenlerin başında gelen Metin Erksan nüktedan bir sanatçıydı. Bir şey anlatırken her şeyi kendi ile başlatan insanlara, “Ya çocuğum sen Hz. İsa mısın?” diye takılırmış. Yazıya başlarken aklıma geldi, ne zaman Kemalizm konuşacak olsam konuya hep kendi Kemalizm tanımımla başlamak zorunda hissediyorum. Kemalizm kurucu bir kavram. Öyle ki; hem bir partinin resmi ideolojisi, hem anayasaya girmiş ilkelerin sahibi hem cumhuriyet dönemi ideolojilerinin üzerinde doğal olarak hegemonya sahibi… Böyle olunca ‘ama hangi Kemalizm?’ sorusu hayati bir önem taşıyor. Kemalizmin üstünde tarihin yükü var. Böyle olunca Kemalizm/Sosyalizm […]

0 Yorum

Rastgele